گیل و دیلم

در مقاطع مختلف زمانی، مطرح شدن هویت های مختلف زبانی و قومی، نامگذاری ها و دسته بندی های گاه متنوعی را بسته به مستندات، دیدگاه ها و منافع سیاسی، فرهنگی، جغرافیایی، قومی و... به دنبال داشته است. در این میان، در لفظ عده ای از ساکنین جلگه گیلان خصوصاً شهرهای لاهیجان و لنگرود، به ساکنین کوهپایه ها و کوهستان‌‌ های شرقی گیلان، «گالش» می گویند. کوهنشینان شرقی استان گیلان اما محل زندگی خود را «یلاق» دانسته و خود را «یلاقی» می دانند و در مقابل به ساکنین جلگه گیلان «گیل» و محل زندگی آنها را «گیلان» خطاب می کنند. در این نوشته به این مطلب می پردازیم که این نامیدن ها تا چه اندازه صحیح و دقیق است. در مناطق کوهستانی شرق استان گیلان «گالش» به نگهدارنده و چراننده دام سبک و سنگین اطلاق می شود. در گویش تبری شرقی از زبان گیلکی اما این لفظ فقط برای نگهدارندگان دام سنگین استفاده می شود و برای کسی که شغلش نگهداری از دام سبک است کلمات «چَپپون» و «کِرد» استفاده می شود. از زبانهای قدیمی هندو-ایرانی واژه gao در اوستایی و gava،gu،go در سانسکریت به معنی «گاو» آمده است ( واژه فرضی هندو-اروپایی اولیه gwou ). در زبان سانسکریت واژه goraksa به معانی «شغل یک گله دار»، «نگهدارنده و پرورش دهنده گاو» و «گاوچران» آمده است. چنان که مشخص است این کلمه از دو بخش go به معنی گاو و raksa تشکیل شده است. در سانسکریت raks به معنی «محافظت کردن،پاییدن» آمده است که معادل آن در زبان فرضی ایرانی اولیه hraxshبه معنی «محافظت کردن، دفاع کردن» می باشد که صورت هندو-اروپایی اولیه آن Hlekse بازسازی می شود که در معانی مشابه حدس زده شده است. لذا می توان با احتمال بالا گفت لفظ «گالش» از دو بخش «گا» به معنی «گاو» و «لش» به معنی «محافظت کنند گیل و دیلم...ادامه مطلب

مو نؤگؤم فارسی بده گیلکی اما امیشه  خلی فرقه عاریه ببون زوان یا تی ریشه  تا گوییم که امرن حقی دأریم ایران ˇدل  بعضی ره گرانه یؤ وا نکونن بیز ؤ تۋشه اؤشنؤون وا آموتن خو زوان' مدرسه مئن مار ؤ مازی امی گب اوشان ˇره گشت ؤ نیشه  هچینی هؤ ئاکونن که ایها الاریایی  ئی جوانان بؤگودئن سیوایی خازی' پیشه  چره جؤم جؤم دکتن چی اوشان' بترسانئه  چی واسر خأن ببینن زمؤستان ˇسلم ؤ کیشه  بداری فیچئه بونه پورخازی سور ؤ چرچران  چون که واخؤو ئابونن خلک اوشان ˇ نرم ˇچیشه  دامه سالان هدأ بؤن سنگ' امی مردوم ˇدس  بؤگوتن وا دگیرین خو خؤنه درجیک ˇشیشه  دؤنسن که نبینه دار' آهین،دار بینه  نقل ˇ ئو مازندران ˇسکه یؤ شال ؤ بی گیل و دیلم...ادامه مطلب

بعضی گیلکی واجه ئانی که اوشان ˇمئن «ف» دره، اوشان ˇ مؤسؤنچی ئن' فارسی دل«ب» همرا شئه دئن. شاید بعضی ئن خو ور  هاویرن که گیلکی زوانی گویشوران ئی کلمه ئان' اشتبا تلفظ کونن اما گیلکی گویشان ؤ  دئباخی زوانان ˇشواهد اجی شئهفهمسئن که ئی کلمه ئان گیلکی مئن اصالت دأرن ؤ فارسی اشتبا بؤبؤر نیئن.چندته ئی واجه کان' مؤنه ره هوریم:1- جیف jif / فارسی مئن «جیب» این معادل هیسه، کوردی مئن«گیفان gifan» گؤن که امی گبی حرف «ف» همرا ئی کلمه مئن نئه.جومله مئن: دس' دنن تی جیف دل سرده.2- جوروف juruf / فارسی مئن «جوراب» معادل هیسه، نطنزیمئن «جؤروو joruv» ، کوردی مئن «گؤروه gorwa»، تالشی مئن انی «گوافه goafa» بکار شو... گیل و دیلم...ادامه مطلب

«کلاچئه kelacha'a» نام یکی از شهر های شرقی استان گیلان است که بهیمن تحریفات بیمارگونه ای که در ثبت کردن نام مناطق گیلکی زبان صورتگرفته است، غیر بومیان آن را با نام «کلاچای kelachay» می شناسند. یک احتمال برای تحلیل این نام می تواند به این صورت باشد:در زبان گیلکی «کلا/کلایه/کؤلا» به معنی «روستا/آبادی/محله» در نام بسیاریاز مناطق وجود دارد. به عنوان مثال: کلان کلایه، گیل کلایه، بیشه کؤلا، امیرکلایه،پسکلاسی، نخجیرکلایه و...با توجه به سابقه دار بودن پسوند تصغیر «چه» در کلماتی مانند «تئئنچه» و«ترفچه» در زبان گیلکی می توان احتمال داد «چه» موجود در نام این شهر هم بر همین اساس بوده و این شهر در ابتدا مح گیل و دیلم...ادامه مطلب

در زبان گیلکی وینجه به نوعی آدامس تهیه شده از درخت بنه اتلاق می شود که در فارسیبه «سقز» شهرت دارد.از زبانهای شمال غربی ایرانی در زبان کوردی این واژه بهصورت «بنشت benesht» در بلوچی به صورت «گونجک guvanjak» وجود دارد.دانستن صورت های جنوب غربی ایرانی این کلمه می تواند در شناخت این واژه بهما کمک کند. معادل «وینجه» در زبان لاری «بنزه beneza» و در زبان لری«بریزه beriza» است. با توجه به صورتهای مختلف کلمه در زبانهای مختلف می تواناینطور نتیجه گرفت:چون این کلمه در بلوچی با «گ» شروع می شود و در برخی زبانهای دیگر با«ب»، می توان نتیجه گرفت که صورت قدیمی کلمه با «و» است که در گیلکیحفظ شده است.برای مقایسه : گیل و دیلم...ادامه مطلب

در گویش تبری شرقی زبان گیلکی ترکیبات «تیسا په» به معنی«پا برهنه» و «تیسا پلا» به معنی «برنج بدون خورشت» پرکاربرد است. از مفهوم هر دو ترکیب نوعی «عدم وجود» استنباط می شود.حداقل در روستای مورود استان البرز «توسا پا» معادل «تیسا په»در شرق مازندران است که این اختلاف تلفظی می تواند سرنخیبرای پیدا کردن مفهوم اصلی «تیسا» باشد. در زبان پهلوی اشکانی واژه tusig به معنی «خالی» آمده است. با توجه به تغییر «س»باستانی به «ه»، این واژه با واژه «تهی» فارسی هم ریشه است. واژه سانسکریت tuccha هم در معنای خالی ثبت شده است.(هندواروپایی اولیه : teus= خالی شدن). اما واژه tusa اوستایی صفحه جدیدی برایمان باز می کند؛ ای گیل و دیلم...ادامه مطلب

با مطرح شدن «هویت زبانی» به عنوان یکی از اصلی ترین ارکان هویت بشری در دوران جدید، شاهد شکل گیری مباحث متعددی حول این موضوع در جهان هستیم. کشور ایران نیز به دلیل دارا بودن اقوام و زبانهای مختلف، با این مباحث غریبه نیست. یکی از حوزه های فرهنگی کشور ایران سواحل جنوبی دریای کاسپی و کوهستان البرز است که استان مازندران بخش مهمی از این گستره را تشکیل داده است. اکثریت بومیان مازندرانی، زبان خود را با نام گیلکی/گلکی می شناسند اما عده ای از دوستان مازندرانی، این نام را نادرست می دانند. برای مثال برنامه ای تحت عنوان «بوردکا» از سیمای استانی مازندران ( شبکه تبرستان) پخش می شود که با سفر به روستاهای مختلف، گیل و دیلم...ادامه مطلب

پؤلؤرو آی پؤلؤرو، تو گل ئاگیر مره خو همرا ببور مره وأکش خشچال ˇ خانی أجی، ایمه جیرگئن میج أجی، دیو ˇ دتور پؤلؤرو آی پؤلؤرو، ایلاهی دتاوه خور کوهانی توکال ˇ سر، آو ئابوم مو پرسالی ورفان ˇ جور دل ئاشوم یلاقی جو یؤ خانیکان ور ئادئم سورخ ˇ تله ' تن ئاگیرم، دکئه خون اشکور ˇ چاککان ؤ باغانی جان می یه پأره ببو واش، وأچرن می سرسر '  تاشانی شا، بورز ˇ بزاکو، خؤجیر آرنگ ˇ کلان یه پاره انی بچرن زأجه مالان،  بزابون ؤ نفتˇچاک، زرو لات ؤ مئنˇکو، ماسراش ˇ سری وشور شیر دکئه اوشانی سینه ' ، کره ؤ پندیران ' گالش بفرشه، خؤر بؤخؤره دوو یؤ لور ایمه جیرهأم پؤلؤرو، پؤلؤرو آی پؤلؤرو مره خو همرا ببور یه پاره انی بیه ج گیل و دیلم...ادامه مطلب

وازیوستأن ژگران چۊشمه' بپیرا دارˇسردۊتته چوشم أن تۊ بنی دار ئکانی هیزارˇسرترنی تازه ببو سنگ أجی کمتر خؤ نیییاۊن أنی سبزی بۊمئه، واشان أجی بهارˇسردؤنه ئان دۊتته دس أجی آسۊمان' دؤخؤننبزنه راک، سر ئاچئه هیل ؤ کگج، کوارˇسرویسک ؤ ویسک أجی گوئه می تاج' بئین عالمی شاموؤزه وختی بۊنه أجی چیمکه کۊلۊشمائارˇسروزرأنه خۊ تنی رختۋره' کؤلک چاکˇدلچاک بزئه وزگه خؤر' کؤلکˇکردکارˇسرمۊ نؤدؤنم چی بؤگۊت ملجه زیمی گوشˇدیمهدۊاج' جللی فیچی نئابؤ میلئم ؤ مارˇسرکؤکؤئه هرچی خؤنه خۊ دیلی دۋ' در نکونهبگیتئه یتیمی أجی هنده فنار فنار' سرزنه خۊ یارˇواسر مچمچ ؤ گرگر زرج ئهگر ئادئه لیسک ئادهه گراچ أجی تاوارˇسرترنی جانانˇهمرا بدی گیل و دیلم...ادامه مطلب

اخیرا برخی در دنیای مجازی اصالت جشن گرفتن نؤروز تابستانی در گیلان و مازندران رانوعی تحریف از نوروز واقع در بهار معرفی می کنند؛ می گویند در تابستان نؤروزی در کارنبوده و فقط سال خراجی در آن زمان عوض میشده. این در حالیست که شواهدی از برگزارینؤروز تابستانی از ایرانی تبارانی وجود دارد که قرنهاست از ایران مهاجرت کرده اند.جشن گرفتن نوروز تابستانی توسط گروهی مشهور به پارسیان هند، همچنین برگزاری آن درزنگبار مؤید این مساله است...با مراجعه به لینک های زیر و همچنین جستجوی مختصری دراینترنت می توانید اطلاعات بیشتری کسب کنید.نؤروز در زنگبارنؤروز پارسیان هندبا این شواهد ظاهرا بردن نوروز به بهار متاخر باشد. +  گیل و دیلم...ادامه مطلب